ضرورت مشاوره حقوقی
در نوشتار حاضر، به بررسی انواع مشاوره حقوقی و وظایف مشاور حقوقی می پردازیم. منظور از مشاور حقوقی (legal adviser)، کسی است که به سبب دانش آموخته بودن در رشته حقوق یا داشتن دانش تخصصی خاص در این زمینه، مسائل حقوقی مشاوره گیرندگان را می شنود و راهکارهای قانونی برای حل مشکلات آنها ارائه می دهد. برخی ممکن است در نگاه اول مشاور حقوقی را با وکیل دادگستری اشتباه گیرند، ولیکن معنای این دو با یکدیگر متفاوت است. اصلی ترین تفاوت میان مشاور حقوقی و وکیل دادگستری در این است که وکیل دادگستری به اعتبار انعقاد عقد وکالت، دارای سمت است و می تواند در دادگاه مستقیماً مداخله کند. این در حالی است که مشاور حقوقی دارای سمت نیست و تنها مانند آموزگاری، در خصوص موضوع اظهار نظر کرده و راهنمایی های لازم را به مشاوره گیرنده ارائه می دهد.
انواع مشاوره حقوقی
امروزه معمولاً مشاوره حقوقی به دو شیوه حضوری و غیر حضوری انجام می گیرد. شیوه حضوری مشاوره حقوقی با مراجعه به دفاتر وکالت و موسسات حقوقی و گفتگوی رو در روی مشاوره گیرنده و مشاوره دهنده صورت می پذیرد. در مقابل با توجه به گستردگی راه های ارتباط از راه دور از قبیل اینترنت، ماهواره، تلفن و … شیوه غیر حضوری استفاده از خدمات و وظایف مشاور حقوقی روز به روز در حال افزایش است. هرچند برخلاف وکالت در دادگستری، ارائه مشاوره حقوقی مستلزم دارا بودن پروانه وکالت نیست، ولیکن معمولاً مشاوره حقوقی توسط وکلای دادگستری انجام می گیرد. برای استفاده از خدمات مشاوره حقوقی به شیوه غیر حضوری کافی است به سایت کانون وکلای دادگستری هر استان وارد شد. در سامانه های اینترنتی کانون های دادگستری نام، نشانی و شماره تلفن وکلای عضو کانون وکلا، در دسترس بازدیدکنندگان سایت قرار دارد.
علاوه بر این یکی دیگر از شیوه های استفاده از خدمات مشاوره حقوقی به صورت غیر حضوری، مراجعه به سامانه های جست و جوی وکیل است. در چنین سامانه های اینترنتی، معمولاً وکلا با توجه به میزان تحصیلات، رشته و گرایش تحصیلی، محل فعالیت و …. گروه بندی می شوند. در نتیجه با توجه به موضوعاتی که مشاوره گیرندگان می خواهند برای حل آنها مشاوره حقوقی بگیرند، می توانند وکلای متخصص و مجرب در هر زمینه حقوقی را به صورت مجزا به عنوان مشاور حقوقی برگزینند.
وظایف مشاور حقوقی شرکت
همانطور که مورد اشاره قرار گرفت، وظایف مشاور حقوقی با توجه به مولفه هایی مثل شخصیت مشاوره گیرنده، موضوع حقوقی مورد مشاوره و … تعیین می گردد. از نظر شخصیت مشاوره گیرنده، مشاوره حقوقی ممکن است نسبت به شخص حقیقی یا حقوقی انجام پذیرد. منظور از شخص حقیقی، انسان است که به مناسب انسان طبیعی بودن از حقوق گوناگونی مثل حق آزادی جسم، حق انتخاب شغل و … برخوردار است. در مقابل منظور از شخصیت حقوقی، یک شرکت، موسسه، سازمان و … است که جدای از تشکیل دهندگان آن مطابق با قانون مورد حق و تکلیف قرار می گیرد. مشاور حقوقی شرکت، حقوقدانی است که برای بهبود بازدهی شرکت در زمینه هایی مثل وصول مطالبات، ثبت علائم تجاری و … مشاوره حقوقی ارائه می دهد.
وظایف مشاوره حقوقی شرکت با توجه به این که طرف مشاوره گیرنده شخصیت حقوقی دارد، از پیچیدگی های خاصی برخوردار است. معمولاً شرکت ها مورد قانونگذاری های خاص و بوروکراسی های اداری وسیعی قرار می گیرند. برای مثال به موجب قانون ثبت شرکت ها مصوب سال 1310، کلیه شرکت های بازرگانی که در ایران تاسیس شده یا در ایران مشغول به فعالیتند، باید در سازمان ثبت اسناد و املاک کشور به ثبت برسند. بر اساس قانون تجارت، شرکت ها اصولاً توسط هیات مدیره و مدیر عامل اداره می شوند. هیات مدیره را اعضای مجمع عمومی انتخاب می کنند. در نتیجه از جمله موضوعاتی که شرکت ها در زمینه آن از مشاور حقوقی استفاده می کنند، ثبت شرکت است.
اصلی ترین وظایف مشاوره حقوقی در شرکت
اصلی ترین وظایف مشاور حقوقی ثبت شرکت از قرار زیر است:
- ارائه راهنمایی های قانونی برای انتخاب نام شرکت، میزان سرمایه شرکت، تنظیم اساسنامه و سایر اسناد مقررات در بدو تاسیس شرکت.
- ارائه راهنمایی ها و راهکارهای حقوقی برای بهبود عملکرد شرکت در زمینه افزایش درآمدها و کاهش هزینه ها.
- بررسی مطالبات و بدهکاری های شرکت و تهیه راهکارهای قانونی برای وصول مطالبات و تادیه دیون شرکت.
- یکی دیگر از وظایف مشاور حقوقی که برای شرکت کار می کند، تکمیل اظهارنامه مالیاتی و ارائه راهکارهای قانونی برای بهره مندی از بخشودگی های مالیاتی و جلوگیری از جریمه های مالیاتی است.
- در مواردی که به موجب قانون می بایست یک شرکت انحلال یابد، یکی از وظایف مشاور حقوقی ارائه راهنمایی ها و راهکارهای قانونی برای تصفیه امور شرکت و پرداخت سود شرکا است.
مشاوره حقوقی برای سایر اشخاص حقوقی
علاوه بر شرکت های بازرگانی که به موجب ماده 20 قانون تجارت بر هفت نوع تقسیم می شوند، مشاوره حقوقی برای دیگر اشخاص حقوقی از قبیل شهرداری ها، بانک ها، بیمارستان ها و … نیز رواج دارد. با توجه به نوع شخصیت حقوقی که هر کدام از موسسات و سازمان های مذکور دارند، وظایف مشاور حقوقی نیز متفاوت است. از جمله وظایف مشاور حقوقی شهرداری می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بررسی عملکرد شهرداری و تطبیق آن با قوانین تصویب شده در این موضوع، از قبیل قانون شهرداری مصوب سال 1334.
- ارائه راهکار های قانونی لازم برای پرداخت مطالبات کارکنان شهرداری.
- بررسی حقوقی گزارشات کمیسیون ماده 100 قانون شهرداری جهت اطمینان از رعایت مقررات قانونی.
- نظارت بر فعالیت سازمان های وابسته به شهرداری مثل سازمان نظام مهندسی.
- بررسی اوراق صادر شده توسط شهرداری از قبیل پروانه ساخت، جریمه های ساخت و …
وظایف مشاور حقوقی بانک
همانطور که مورد اشاره قرار گرفت، یکی دیگر از انواع شخصیت های حقوقی مشاوره گیرنده، بانک ها هستند. به طور کلی وظایف مشاور حقوقی بانک طبق قوانین جاری مطابق با موارد زیر است:
- اشراف بر رعایت قانون پولی و بانکی کشور در بانکی مورد مشاوره حقوقی است.
- ارائه مشاوره حقوقی در زمینه موضوعات مربوط به اعطای تسهیلات بانکی، از قبیل پرداخت وام و … .
- ارائه راهنمایی ها و راهکار های قانونی برای وصول مطالبات بانک از مشتریان بد حساب.
- بررسی میزان درآمد های بانک و میزان حقوق، دستمزد و پاداش کارکنان بانک.
- ارائه راهکارهای قانونی مناسب در مواقعی که بانک از طرف یکی از مشتریان مورد شکایت در مراجع قضایی و غیر قضای واقع می شود.
وظایف مشاور حقوقی بیمارستان
به طور کلی بیمارستان ها به دو گروه عمومی (دولتی) و خصوصی تقسیم می گردند. بیمارستان ها معمولاً توسط هیات امنا اداره می شوند. طبق قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392 و همچنین قانون مسئولیت مدنی مصوب سال 1339، پزشک در مورد معالجاتی که انجام می دهد، در برابر بیمار یا اولیای دم وی مسئول است. مسئولیت پزشک در قبال بیمار در صورتی محرز است، که ثابت شود پزشک در معالجاتی که نسبت به بیمار انجام می دهد مرتکب تقصیر شده است. تقصیر اعم از تعدی و تفریط به معنای انجام دادن کاری که نمی بایست و انجام ندادن کاری که می بایست انجام می گردیده است. امروزه بسیاری از پرونده های کیفری و حقوقی مطروحه در محاکم دادگستری در مورد تقصیرات پزشک است. مشتکی عنه اغلب این پرونده ها پزشک و بیمارستان است. از همین مقدمه، ضرورت وجود مشاور حقوقی برای پزشک و بیمارستان روشن می شود.
وظایف مشاور حقوقی بیمارستان، معمولاً بررسی پرونده پزشکی بیمارانی است که از بیمارستان شکایت نموده اند. در این بررسی مشاور حقوقی از یک سو تلاش می کند تا اقداماتی که پزشک برای معالجه بیمار ترتیب داده است را از حیث رعایت اصول پزشکی بررسی کند. مشاور حقوقی در این خصوص راهنمایی ها و راهکار های قانونی را جهت مبرا شدن از مسئولیت ارائه می دهد. چنین پرونده هایی معمولاً در بردارنده نظریه پزشکی قانونی در خصوص وجود رابطه علیت میان معالجه پزشک و آسیب وارده می باشد. معمولاً مهمترین موضوع در خصوص پرونده تقصیر پزشکی، اثبات رابطه علیت(سببیت) میان رفتار پزشک و آسیب های وارده به بیمار است. از جمله دیگر وظایف مشاور حقوقی پزشک، بررسی رابطه سببیّت در ایجاد آسیب است.
وظایف کارشناس حقوقی جهاد کشاورزی
در سازمان ها و موسسات دولتی مثل ادارات زیر نظر وزارت جهاد کشاورزی، بخشی تحت عنوان اداره حقوقی، موضوعات حقوقی مطروحه برای موسسه را پیگیری می کند. وظایف کارشناس حقوقی جهاد کشاورزی به عنوان یکی از کارکنان اداره حقوقی جهاد، از قرار زیر است:
- دفاع، پاسخگویی و پیگیری کلیه دعاوی از قبیل دعاوی حقوقی یا کیفری مطروحه لَه یا علیه سازمان جهاد کشاورزی و ادارات تابعه آن.
- اقامه دعوا، اعم از کیفری یا حقوقی در مراجع صلاحیت دار (مراجع قضایی یا اداری) بر علیه اشخاص حقیقی یا حقوقی مثل شرکت ها.
- وصول مطالبات سازمان جهاد کشاورزی.
- دریافت اسناد مربوط به مالکیت اموال منقول و غیر منقول سازمان.
- پاسخگویی نسبت به استعلامات ثبتی در مورد اموال سازمان.
- انجام وظایف مشاور حقوقی نسبت به کلیه ادارات و سازمان های زیر مجموعه وزارت جهاد و کشاورزی.
وظایف مشاور حقوقی پروژه
در اینجا به بررسی وظایف مشاور حقوقی پروژه می پردازیم. اصولاً مشاورین حقوقی خدمات خود را به اشخاص حقوقی مثل شرکت ها، به موجب انعقاد قرارداد مشاوره ارائه می دهند. روابط میان شخص حقوقی مشاوره گیرنده با مشاور حقوقی طبق ماده 10 قانون مدنی تابع اصل آزادی قرارداد هاست. بنابراین طرفین می توانند در قرارداد مشاوره در مورد موضوع مورد مشاوره، وظایف مشاور حقوقی، وظایف مشاوره گیرنده و … توافق نمایند. در نتیجه معمولاً قرارداد های مشاوره حقوقی به صورت پروژه ای انعقاد می یابند. برای مثال یک شرکت ساختمان سازی، در مورد مسائل حقوقی پروژه ای خاص، با مشاور حقوقی، قرارداد می نویسد. اصلی ترین وظایف مشاور حقوقی پروژه می بایست در قراردادی که میان طرفین انعقاد می یابد، تعیین گردد. در چنین مواردی حیطه موضوعاتی که در مشاوره حقوقی مورد بحث قرار می گیرد، محدود بوده و مشاوره حقوقی به صورت خاص و تنها در مورد موضوع از پیش تعیین شده انجام می شود. در نتیجه برای مثال اگر برای شرکت ساختمان سازی مذکور، مسئله ای حقوقی خارج از پروژه مثل خطر ورشکستگی مطرح گردد، مشاور حقوقی الزامی به پاسخگویی و ارائه راهکار در خصوص مسائل حقوقی خارج از پروژه نخواهد داشت.
نکات پایانی در خصوص مشاوره حقوقی
هر چند مشاور حقوقی مداخله مستقیم در اقدامات حقوقی که از طرف مشاوره گیرنده انجام می گیرد ندارد، ولیکن در قبال راهنمایی ها و مشاوره هایی که ارائه می دهد، مسئولیت حقوقی دارد. بنابراین اگر ثابت شود مشاور حقوقی بدون آگاهی تخصصی نسبت به موضوع اقدام به مشاوره خلاف واقع کرده، و از این خاطر، خسارتی به مشاوره گیرنده رسیده باشد، مطابق با قانون مسئولیت مدنی، مشاور حقوقی ضامن خسارات وارده می باشد. در پایان بر این نکته تاکید می شود که مشاوره حقوقی به معنای اعطای وکالت به شخص مشاوره دهنده نیست. وکالت در دعاوی مستلزم مداخله مستقیم و انجام اقدامات قانونی به نمایندگی از موکل است. در حالی که مشاور حقوقی تنها راهکارهای قانونی ارائه می دهد، و ان مشاوره گیرنده است که به عنوان اصیل، تصمیم گیرنده نهایی در مورد اعمال قانونی است که انجام می دهد.