انحصار وراثت شامل مراحلی قانونی و حقوقی جهت مشخص شدن تعداد ورثه و همچنین تعیین اموال باقی مانده از متوفی و مقدار سهم‌الارث هر کدام از ورثه است. لازم به ذکر است که اموال شخص فوت شده به صورت ارث به افرادی که بر اساس قانون ورثه به شمار می آیند خواهد رسید. البته باید یادآور شد که انتقال اموال شخص فوت شده به ورثه بر اساس قانون و مراحل قانونی امکان پذیر است. در واقع اولین کاری که لازم است بعد از فوت شخص انجام بگیرد مشخص شدن ورثه او است. به طور کلی می توان مراحل تعیین و انتقال اموال به وراث را حصر وراثت نامید.
انحصار وراثت چیست؟
بعد از مرگ شخص مراجع قانونی از جمله شورای حل اختلاف اقدام به تعیین وراث می‌کنند. سپس نوعی گواهی با عنوان گواهی انحصار وراثت صادر می شود. لازم به ذکر است که جهت درخواست و دریافت این گواهی تمامی وراث و یا یکی از افراد ذی‌نفع می توانند اقدام کنند. گواهی مربوطه از سوی شورای حل اختلاف در آخرین محل اسکان و فوت شخص قابل صدور است.
بر اساس گواهی انحصار وراثت، وارث به چه کسانی گفته می شود؟
بر اساس گواهی انحصار وراثت افراد به واسطه نسب و سبب از یکدیگر ارث می‌برند. به طور کلی ورثه بر اساس اولویت به سه دسته تقسیم بندی شده اند. در اولویت اول همسر، پدر و مادر، فرزندان و یا نوه‌ها قرار دارند. در اولویت دوم پدربزرگ و مادربزرگ، همسر، خواهر و برادر فرد متوفی قرار دارند. همچنین اولویت سوم شامل عمه، عمو، دایی، خاله متوفی هستند.
شرایط اولیه جهت در اختیار گرفتن سهم‌الارث توسط وراث
مالکیت ورثه نسبت به اموال و ترکه شخص فوت شده تنها زمانی امکان پذیر است که حقوق و دیون ترکه ادا شده باشد. حقوق ترکه بر اساس عرف، شرع و قانون شامل قیمت کفن میت، قرض مالی شخص متوفی، اجرای وصیت متوفی تا ثلث ترکه است. در واقع تا زمانی که این دیون توسط وراث ادا نشوند هیچ کدام از ورثه مجاز به دخل و تصرف و معامله اموال سهم‌الارث خود نیستند. در صورتی که دین ذکر شده ادا نشده باشند هر گونه معامله اموال متوفی غیر قانونی بوده و افراد صاحب حق قادر به فسخ معامله خواهند بود.
لزوم و اهمیت انجام گواهی مربوط به وراثت
در رابطه با اهمیت انجام انحصار وراثت بعد از فوت فرد همین بس که بدون دریافت گواهی آن امکان تقسیم اموال میان وراث وجود ندارد. علاوه بر آن انجام این کار و دریافت گواهی مربوطه جهت انجام تمامی امور بانکی، حقوقی و امور ثبتی لازم و ضروری است.
نحوه انجام مراحل انحصار وراثت
بر اساس ماده ۱۱ قانون شورای حل اختلاف مرجع ذی صلاح برای رسیدگی به امور انحصار وراثت شورای حل اختلاف محل اقامت شخص متوفی است. بنابراین شخص خواهان انجام این کار باید به شورای حل اختلاف مراجعه کند. سپس به صورت کتبی تمام مدارک و اطلاعات شخصی ورثه و شخص متوفی را تقدیم شورا کند. همچنین باید لیستی از تمام دارایی و اموال منقول و غیرمنقول شخص متوفی تهیه کند و آن را به اداره دارایی محل سکونت متوفی تحویل دهد.
در مرحله بعدی از انحصار وراثت باید مدارک مورد نیاز را جهت تنظیم دادخواست آماده کرده و سپس به دادگاه مراجعه نماید و نسبت به پر کردن فرم مخصوص دادگاه برای انجام امور حصر وراثت اقدام کند. در مرحله بعدی هزینه ای در خصوص چاپ و آگهی درخواست در روزنامه کثیرالانتشار از فرد دریافت می شود و آگهی به چاپ می رسد. در صورتی که بعد از یک ماه کسی نسبت به آگهی منتشر شده اعتراض ننماید دادگاه تشکیل می شود و گواهی مربوطه صادر شده و تقدیم وراث می شود.
مدارک لازم برای طرح گواهی انحصار وراثت
در صورتی که فرد یا افرادی خواهان انجام انحصار وراثت هستند ابتدا باید مدارک مورد نیاز را آماده کرده و آن را در زمان لازم تقدیم شورای حل اختلاف یا دادگاه کنند. به طور کلی برای تنظیم درخواست مدارک زیر مورد نیاز هستند.
● اصل و کپی کارت ملی و شناسنامه ورثه.
● اصل و کپی برابر اصل گواهی فوت:
هر شخصی که فوت می شود در سیستم ثبت احوال فوت او به ثبت خواهد رسید. سپس با باطل شدن شناسنامه گواهی فوت او صادر شده و تقدیم وراث می‌شود. حال برای درخواست انحصار وراثت به همراه داشتن این گواهی و کپی برابر اصل آن الزامی است.
● رسید گواهی مالیاتی یا مالیات بر ارث.
● عقد نامه همسر دائمی متوفی:
یکی دیگر از مدارک مورد نیاز عقد نامه همسر دائمی شخص فوت شده است. ارائه این مدرک جهت تعیین میزان مهریه همسر است. زیرا مهریه یکی از دیون اولیه و مهم است که در اولویت پرداخت قرار دارد و لازم است پیش از تقسیم ترکه از اموال شخص متوفی کسر شود.
● استشهادیه محضری:
استشهادیه محضری یکی دیگر از مدارک مورد نیاز است که شامل فرمی می شود که توسط دادگاه صادر شده و در آن نام همه وراث درج شده است. سپس این برگه توسط دو نفر شاهد جهت تائید وراث امضا می شود. البته لازم است که این برگه در دفتر اسناد رسمی به امضای شهود برسد. در واقع ثبت این برگه باید به صورت رسمی و نه عادی باشد و امضای شهود به صورت کاملاً رسمی به ثبت برسد.
انواع گواهی انحصار وراثت
نوع گواهی مربوطه بر اساس ارزش دارایی های فرد فوت شده مشخص می شود. در حقیقت انواع انحصار وراثت شامل محدود و نامحدود است. در صورتی که متوفی دارای اموال متعددی باشد و ارزش این اموال بیشتر از ۵۰ میلیون تومان باشد رسیدگی به امور وراث به شکل نامحدود انجام می شود. حال اگر فرد متوفی اموال چندانی از خود به جای نگذاشته باشد و کل ارزش دارایی او کمتر از ۵۰ میلیون تومان باشد به صورت محدود به امور تعیین وراثت او رسیدگی می شود. لازم به ذکر است که تفاوت اصلی میان این دو نوع تعیین وراثت در مدت زمان صدور و انتشار آگهی است.