دعاوی منابع طبیعی چیست؟
دعاوی منابع طبیعی از جمله امور رایج و متداولی هستند.اموراتی که از طرف افراد حقیقی و حقوقی طرح و در دادگاه مورد بررسی قرار می گیرند. هر گونه تصرف غیر قانونی اراضی طبیعی و ملی از طرف افراد سبب طرح دعاوی کیفری در منابع طبیعی خواهد شد. امروزه علاقه افراد به زندگی شهری باعث بالا رفتن ساخت و ساز در بسیاری از مناطق شده است. همین امر موجب شده بسیاری از افراد اقدام به ایجاد تغییر در ساختار زمین های طبیعی کنند.
در واقع دعاوی منابع طبیعی با هدف استفاده شخصی و همچنین ساخت خانه و منازل مسکونی صورت می گیرد. به همین دلیل این ساخت و سازها و تغییرات ایجاد شده سبب بروز تضاد در منافع اداره منابع طبیعی و افراد می شود. به این معنی که افراد حقیقی یا حقوقی با ارائه مدرک سابقه آباد شدن زمین خود را مالک آن می دانند. از طرفی اداره منابع طبیعی نیز با استناد به اسناد و مدارک موجود اراضی مورد مناقشه را جزو منابع طبیعی می داند. در همین رابطه دولت و قانون گذار راه های مختلفی را برای رفع این اختلافات در نظر گرفته اند. مهم ترین آن ها دعاوی مربوط به منابع طبیعی است.
منابع طبیعی چیست؟
پیش از آنکه به بحث دعاوی منابع طبیعی بپردازیم لازم است بدانیم منابع طبیعی چیست؟ و اصولاً به چه اراضی و اموالی منابع طبیعی گفته می شود. به طور کلی زمین هایی که در آن ها درختان غیر کشاورزی دیده می شوند و علاوه بر آن در مالکیت شخص خاصی نباشند جزو منابع طبیعی به شمار می آیند. البته عدم دخالت انسان در آباد کردن و سر سبز کردن این زمین ها دلیل دیگری برای طبیعی بودن آن ها است.
ملاک اصلی برای اینکه زمینی جزو منابع طبیعی باشد یا نباشد سابقه احیای آن زمین است. بنابراین مالکیت مالک هیچ تأثیری بر این تصمیم ندارد. به این معنی که اگر افراد سند مالکیت زمین و یا مکانی را ارائه دهند اما بر روی آن آثاری از کار و کشاورزی دیده نشود جزو منابع طبیعی محسوب می شود.
دعاوی منابع طبیعی چه زمانی قابل طرح است؟
دعاوی منابع طبیعی زمانی قابل طرح هستند که یک یا چند قطعه زمین سهواً و یا اشتباهی جزو اراضی ملی معرفی شود. در چنین حالتی فرد مدعی مالکیت آن زمین، نمی تواند ادعایی در این خصوص داشته باشد. هر گونه تصرف او در آن زمین غیر قانونی بوده و موجب برخورد قانونی با او خواهد شد. در این هنگام فرد می تواند جهت پس گرفتن زمین خود از اداره منابع طبیعی شکایت و طرح دعوا کند.
در طرح و تنظیم دعوای مربوطه از اداره منابع طبیعی لازم است مانند تمام دعواهای حقوقی، خواهان و خوانده دادخواست محرز باشند. خواهان همان شخصی است که ادعای مالکیت زمین مورد مناقشه را دارد و خوانده نیز اداره یا سازمان منابع طبیعی است. در جریان رسیدگی به دعوای مربوطه خواهان باید قادر به ثابت مالکیت خود باشد. همچنین باید بتواند ثابت کند که زمین مورد مناقشه جزو اراضی منابع طبیعی نیست.
نکته مهم در دعاوی منابع طبیعی آن است که خواهان باید توانایی اثبات این مطلب را داشته باشد که او در زمان تصویب قانون ملی شدن جنگل‌ها و مراتع و یا پیش از آن مالک ملک بوده است. همان طور که قبلاً ذکر شد خوانده این دعوی سازمان منابع طبیعی است. با این حال گاهی ممکن است این سازمان زمین مربوطه را در اختیار نهاد دیگری قرار داده باشد که در این حالت باید نام آن نهاد و یا سازمان نیز به عنوان خوانده در متن دادخواست ذکر شود.
مدارک مورد نیاز جهت رسیدگی به دعاوی منابع طبیعی
برای رسیدگی به دعوای منابع طبیعی در مراجع و مراکز قضایی لازم است مدارکی مانند فرم تکمیل شده دادخواست، مدارک قابل استناد مالکیت، نقشه دارای مختصات و دلیل سمت دعاوی مربوط به منابع طبیعی را ارائه داد.
راه‌های طرح دعاوی منابع طبیعی
در دعاوی منابع طبیعی در صورتی که سازمان منابع طبیعی در مقام خواهان باشد برای پس گرفتن زمین هایی که افراد آنها را تصرف کرده اند در دادسرا طرح دعوا خواهد شد. لازم به ذکر است که در دعوایی که منابع طبیعی خواهان است با توجه به در دست داشتن اسناد و مدارک و دلایل کافی معمولاً دادستان رأی به محق بودن این اداره صادر می کند. همچنین در مواردی که افراد حقیقی یا حقوقی در دعوای مربوطه در نقش خواهان ظاهر شوند می توانند در دیوان عدالت اداری مرتبط با سازمان منابع طبیعی طرح شکایت کنند.
مرجع صالح برای رسیدگی به اعتراض به اراضی ملی
در حال حاضر مرجع مسئول و مصلح جهت رسیدگی به دعاوی منابع طبیعی شعب ویژه دادگستری هستند. البته باید گفت که پیش تر مرجع صالح برای این کار هیئتی ۷ نفره ای بوده است که از سال ۱۳۶۷ به مدت یک سال مسئولیت رسیدگی به دعاوی مذبور را بر عهده داشته است. اما بعد از اجرایی شدن قانون افزایش بهره وری بخش کشاورزی و منابع طبیعی در سال ۱۳۸۹ و مطابق تبصره یک ماده ۹ قانون مزبور، رسیدگی به این دعاوی به شعب ویژه ای که از طرف رئیس قوه قضاییه تائید می شود واگذار گردید.
ادله های مهم جهت پس گرفتن زمین از طریق دعاوی منابع طبیعی
برای پس گرفتن زمین از طریق طرح و تنظیم دعاوی منابع طبیعی می توان از ادله ها و مدارک مهمی و متعددی استفاده کرد. عکس های هوایی، وجود آثار زراعت و کشاورزی، وجود آثار راه عبور در محدوده زمین مورد نظر، وجود قنات، جوی یا نهر آب و یا چاه آب از جمله این مدارک به شمار می آیند. بنابراین وجود این ادله های قوی و مستند دلیلی محرز و مشخص بر ملی نبودن زمین و عدم مالکیت منابع طبیعی هستند. لازم به ذکر است که عکس های هوایی از تمام اراضی در دهه های ۳۰, ۴۰ گرفته شده اند که تا به امروز موجود و قابل دسترسی هستند. این عکس ها کمک زیادی به روشن شدن حقیقت درباره این زمین ها می کنند. بنابراین عکس های هوایی را می توان مهم ترین مدارک ارائه شده در این باره دانست.