برای معامله و ضمانت چک بهتر است یا سفته؟

اسناد تجاری چه هستند؟

معمولا شرکتها معاملات نسیه خود را با صدور اسناد تجاری انجام می دهند این اسناد در انوع مختلفی وجود دارند و شامل : برات ، سفته و چک هستند که هر کدام در مواردی خاص و با ذکر شرایط و قوانین مورد استفاده قرار می گیرند . هر یک از اسناد نام برده شده در قانون تجارت تعاریف خاص خود را داشته که در ادامه این مطلب هر کدام را به صورت جداگانه تعریف می کنیم و برخی از قوانین مربوط به انها را هم توضیح خواهیم داد .

قبل از اینکه وارد بحث تخصصی سفته ، چک و برات بشویم لازم است که بدانیم صادر کنندگان اسناد تجاری نوعی تعهد برای خود ایجاد می نمایند و در واقع به عنوان بدهکاران شناخته میشوند و اسناد تجاری صادر شده از طرف انها اعم از اینکه چک ، سفته یا برات باشد اسناد پرداختنی شناخته شده و در طبقه و گروه بدهی ها قرار می گیرد و کسانی که این اسناد تجاری را دریافت می کنند به عنوان طلبکار شناخته شده که اسناد تجاری دریافتنی انها را به عنوان اسناد دریافتنی تعریف می کنیم و در طبقه دارایی ها قرار می دهیم .

سفته چیست ؟

اسم این سند تجاری را زیاد شنیده اید به خصوص اگر اهل وام گرفتن باشید بانکها گاهی برای ضمانت وام از شخص این سند می گیرند اما سفته در قوانین تجاری تعریف به خصوصی دارد که ما آن را برای شما بیان می کنیم : سفته سندی است که به موجب آن امضا کننده تعهد می کند مبلغی را در موعد معین یا عند المطالبه در وجه حامل یا شخص معینی و یا به حواله کرد آن شخص کارسازی نماید . این تعریف اصطلاح قانونی آن بوده و به عبارت ساده تر سندی است که بازرگانان و تجار در معاملات تجاری خود به عنوان یک سند تعهد مبادله می کنند و برای آنها مسئولیت قانونی ایجاد می کند .

اجرا گذاشتن سفته

روش های وصول وجه سفته :

اجرای اسناد رسمی :

با مراجعه به اجرای اسناد رسمی واقع در اداره ثبت میتوان علیه صادرکننده ، ضامن و پشت نویس ، توقیف اموال و وصول طلب را در خواست کند .

مراجع قضایی دادگستری :

برای اجرا گذاشتن سفته باید در نظر داشت که دارنده سفته باید در دادخواست حقوقی اقامه دعوی کند و در صورتی که موفق به وصل طلب نشد بازداشت شخص محکوم را تقاضا کند .

واخواست سفته چیست ؟

اگر صادر کننده سفته در تاریخ سررسید مبلغ تعیین شده را پرداخت نکند شخص دارنده سفته اعتراض خود را از طریق واخواست سفته در مدت ده روز از تاریخ مقرر اعلام میکند . شخص طلبکار از طریق دادگاه اقدام به تنظیم و ارسال واخواست سفته میکند.

سفته در حسابداری

اسناد تجاری می توانند به دلایل مختلفی صادر شوند :

• صدور سفته و برات و چک در مقابل خرید و فروش کالا
• صدور اسناد در مقابل انجام خدمات
• صدور سفته در مقابل دریافت وام
• دریافت سفته در مقابل حساب های دریافتنی
• تمدید و یا تعویض این سند و سایر اسناد تجاری
• خرید و فروش دارایی های ثابت در مقابل اسناد تجاری

صدور اسناد تضمینی یعنی چه ؟

نکته جالبی که در مورد اسناد تجاری وجود دارد صدور و دریافت اسناد تضمینی می باشد شرکتها و اشخاص گاهی برای تضمین حسن انجام کار خود و تضمین تعهدات خود اسناد تضمینی صادر می کنند که به انها سند تضمینی می گویند . در چنین مواردی حسابداری با حالتی ویژه با این گونه موارد برخورد می کند به این صورت که صدور و یا دریافت آنها را در دو حساب اماری به نام حساب های انتظامی و طرف حساب انتظامی نگهداری می نمایند و دیگر از حساب اسناد استفاده نمی کند و این دو حساب فقط به دلیل کنترل و ثبت کامل رویدادهای مالی می باشد و می دانید که با یک ثبت که دو حساب بدهکار و بستانکار شده جز افزایش دو طرف تراز ، تغییری در دارایی ها و بدهی های شرکت داده نمی شود و این دلیل نداشتن تاریخ در اسناد تضمیمی است . اسناد تضمینی تاریخ سررسید ندارند و در واقع یک ضامن حسن عمل متعهد می باشند .

تعیین سررسید سفته چگونه و با چه شرایطی است ؟

سررسید این سند تجاری به سه حالت می تواند تعیین گردد :

• تعهد پرداخت عندالمطالبه : در این حالت صادر کننده این سند تعهد می نماید که وجه آن را به محض مراجعه ذینفع یا رویت دارنده سفته پرداخت نماید که در این حالت سررسید آن به اراده دارنده آن بستگی خواهد داشت و هر تاریخی که او بخواهد باید اجرا و پرداخت گردد .
• تعهد پرداخت وجه سفته در تاریخ معین : همانطور که از نامش پیداست این مورد دارای تاریخ مشخص برای پرداخت است و برای همین تاریخ تاریخ سررسید با عدد و حروف در متن آن نوشته میشود و باید به صورت خوانا و درست باشد و طبق همان تاریخ هم باید پرداخت گردد .
• تعهد پرداخت وجه سفته پس از مدت زمانی معین : گاهی اوقات سررسید سفته را پس از گذشت مدت معین مثلا چند ماه یا چند روز اعلام می کنند. در این حالت تاریخ پرداخت آن به صورت محاسباتی مشخص خواهد شد .

شباهت های سفته و برات

برات و سفته سند تجاری هستند که برای پرداخت مبلغی در وجه افراد استفاده مشوند .

در گزارش بالا از محاسبان تلاشگر خبره تعریف سفته را خواندیم و تعریف برات را برای درک بهتر تفاوت هایشان در ادامه نیز آورده ایم ، برات نوشته ای است که طلبکار یا کشنده برات به دیگری دستور می‌دهد مبلغ معینی را در سر رسید معین یا به روئیت در وجه شخصی معین یا به حواله‌کرد او در محل تعیین شده بپردازد .

برات‌نویس یا مُحیل یا صادرکننده : کسی که برات را صادر میکند

برات‌گیر یا مُحالٌ علیه  : کسی که برات را باید بپردازد

دارندهٔ برات یا مُحالٌ له یا محتال : کسی که مبلغ برات را دریافت میکند

تفاوت بین سفته و برات

در برات سه نفر دخالت دارند ( محیل( برات کش) محال له(دارنده برات) محال علیه(پرداخت کننده وجه برات) )و در سفته دو نفر حاضر هستند ( متعهد ، متعهد له ) . همچنین برای برات وجود محل لازم است یعنی برات‌کش باید از برات‌گیر طلبکار بوده و یا اعتبار نزد وی داشته باشد، در صورتی که در سفته وجود محل ضرورت ندارد.

برات باید به قبولی محال علیه (کسی که برات را باید بپردازد) رسیده باشد در صورتی که سفته خود از طرف متعهد قبول شده است . به عبارت دیگر سفته به محض صدور دین متعهد است در صورتی که برات پس از قبولی برات‌گیر بدهی تلقی میشود. در برات قید اسم محال‌له (دارندهٔ برات، کسی که مبلغ برات را دریافت میکند ) الزامی است ولی سفته را می‌توان بدون ذکر نام گیرنده سفته در وجه حامل صادر کرد .

برای مطالعه مقاله اطلاعات کامل و جامع درباره سفته کلیک کنید.

تفاوت سفته با چک

سفته و چک هر دو سند تجاری هستند .

چک جنبه کیفری دارد ولی سفته حقوقی است .

صدور چک بلامحل در شرایطی خاص جرم است ولی عدم پرداخت سفته در موعد مقرر جرم به معنی کیفری نیست و تنها در دادگاه حقوقی قابل پیگیری است .

تعریف دقیق چک چیست؟

در این بخش دو تعریف از چک ارائه می دهیم. ابتدا تعریف لفظی آن و سپس مفهوم عمومی و کاربردی آن را توضیح می دهیم.

چک به عنوان یک لغت کلمه ای فارسی است. این کلمه به معنای نوشته ای است که با استفاده از آن پولی که در بانک دارید را برداشت یا به شخص دیگری حواله می کنید. چک در گذشته با نام های قباله، حجت، منشور عهدنامه و برات هم شناخته شده. این تصور وجود دارد که چک کلمه انگلیسی است، اما جالب است بدانید این لغت در شعر شاعرانی همچون فردوسی و معزی هم با معنایی شبیه به معنای امروزی آن دیده شده است.

حالا بد نیست به سراغ مفهوم چک در دنیای امروز برگردیم.

مطابق ماده ۳۱۰ قانون تجارت:‌ “چک نوشته‌ای است که به موجب آن صادرکننده وجوهی را که در نزد محال علیه دارد کلاً یا بعضاً مسترد یا به دیگری واگذار می‌کند.” اما این تعریف برای عموم کمی دشوار است و بهتر است به تعریف آسان تری در این مورد بپردازیم.

طبق تعریف متخصصین این حوزه چک یک سند تجاری است که بانک برای استرداد وجه و اعتبار قابل استفاده یا انتقال آن به اشخاص دیگر به صاحب حساب می دهد. البته صاحب حساب برای دریافت چک باید شرایط لازم را داشته باشد. طبق قانون چک باید بر روی بانک کشیده شود، به این معنی که محال علیه چک باید بانک باشد. چک هایی که موسسات مالی و صندوق های قرض الحسنه صادر می کنند چک هستند، اما حمایت های قانونی صدور چک شامل آن ها نمی شود.

برای مطالعه مقاله بررسی قوانین و نکات مهم چک صیادی کلیک کنید.

انواع چک بانکی را می شناسید؟

انواع مختلفی از چک های بانکی وجود دارد که معمولا برای معاملاتی با حجم بالا استفاده می شوند. اطلاع از انواع چک ها مطمئنا زمانی به درد شما می خورد به خصوص اگر صاحب کسب و کار باشید یا قصد راه اندازی آن را داشته باشید بهتر است انواع چک بانکی را بشناسید.

این چک ها به دو دسته اصلی تقسیم می شوند:

1. چک هایی که توسط اشخاص صادر می شوند.
2. چک هایی که توسط بانک صادر می شوند.

1 – چک هایی که توسط صاحب چک صادر می شوند

• چک عادی: اولین و رایج ترین نوع از چک های بانکی چک عادی است. در این چک صاحب حساب از دارایی خود نزد بانک چکی را در وجه شخص مورد نظر یا حامل صادر می کند. برای نقد کردن این چک باید به شعبه بانکی که چک توسط آن صادر شده مراجعه کنید.
• چک تایید شده یا گواهی شده: چک تایید شده تفاوت چندانی با چک عادی ندارد. تنها تفاوت یک چک تایید شده با چک عادی این است که بانک که چک بر روی آن صادر شده پرداخت وجه را تایید می کند. به این معنی که اگر چنین چکی داشته باشید این تضمین را دارید که حتی اگر در حساب شخص صادرکننده چک وجه لازم وجود نداشته باشد، بانک مبلغ چک را پرداخت می کند.

2 – چک هایی که توسط بانک صادر می شوند

• چک بین بانکی (رمزدار): چک بانکی توسط بانک و به خواسته صاحب حساب صادر می شود. این چک به صورت رمزدار و برای بانک های دیگر صادر می شود. امکان وصول این چک به صورت پول نقد وجود ندارد و بانک صادر کننده مبلغ را به حساب بانکی شخص مورد نظر در بانک های دیگر منتقل می کند. صدور آن نیز در وجه حامل ممنوع است. علاوه بر این چک بین بانکی را نمی توان به شخص دیگری منتقل کرد. پرداخت این چک هم مانند چک تضمین شده حتمی است. در نهایت باید به این نکته اشاره کنیم که امنیت چک بین بانکی بسیار زیاد است، چرا که در این چک اطلاعاتی مثل شماره حساب و کدشعبه بانکی که فرد گیرنده در آن حساب دارد نیز باید در چک نوشته شود.
• چک تضمین شده (تضمین شده رمزدار): چک رمزدار توسط بانک صادر می شود. در صورتی که صاحب حساب درخواست صدور چک تضمین شده کند این چک صادر می شود. پرداخت وجه به گیرنده چک رمز دار توسط بانک تضمین می شود و حتی اگر در حساب صاحب حساب وجه کافی وجود نداشته باشد، امکان نقد کردن در همه شعبه های بانک صادر کننده چک وجود دارد. چک تضمین شده از جهت تضمین پرداخت شبیه به چک تایید شده است، اما تفاوت چک تضمین شده این است که صادر کننده آن بانک است، در صورتی که صادر کننده چک تایید شده خود شخص صاحب حساب است. چک تضمین شده تفاوتی با پول رایج ندارد، چراکه وصول آن حتمی است.
• چک مسافرتی: این چک نیز توسط بانک صادر و وجه آن در شعب همان بانک یا توسط نمایندگان و کارگزاران آن بانک قابل دریافت است. چک مسافرتی گزینه ای مناسب به جای حمل پول بسیار است.

تفاوت چک با سفته، برات و دیگر اسناد تجاری چیست؟

به طور کلی چک معتبر ترین و قانونی ترین سند تجاری چک است که حمایت های قانونی از آن بیشتر از هر سند تجاری دیگری است، در صورتی که سفته به عنوان یک سند غیر تجاری (سند عادی) به شمار می رود و در مراجع حقوقی حمایت های قانونی خاصی ندارد. در مجموع تفاوت های سفته و چک در موارد جزئی بسیار است و ذکر همه آن ها در این مقاله نمی گنجد، اما به زودی در مقاله ای جداگانه به طور مفصل به این موضوع خواهیم پرداخت.

قوانین چک و جزئیاتی که همه باید بدانند!

صادرکننده چک باید در تاریخ مندرج در آن معادل مبلغ مذکور در بانک محال علیه وجه نقد داشته باشد و نباید تمام یا قیمتی از وجهی را که به اعتبار آن چک صادر کرده به صورتی از بانک خارج کند یا دستور عدم پرداخت وجه چک را بدهد و همچنین نباید چک را به صورتی تنظیم کند که بانک به عللی از قبیل عدم مطابقت امضا یا قلم خوردگی در متن چک، یا اختلاف در مندرجات چک و امثال آن از پرداخت وجه چک خودداری کند.

در صورتی که چک پرداخت نشد (برگشت خورد) بانک چه می‌کند؟

هرگاه وجه چک به علتی از علل فوق پرداخت نشود بانک مکلف است در برگ مخصوصی که مشخصات چک و هویت و نشانی کامل صادرکننده در آن ذکر باشد علت یا علل عدم پرداخت را صریحاً قید و آن را امضا و مهر کرده و به دارنده چک تسلیم کند.

دربرگ مذکور باید مطابقت امضا صادرکننده چک با نمونه امضا موجود در بانک و یا عدم مطابقت آن از طرف بانک تصدیق شود.

همچنین بانک مکلف است به منظور اطلاع صادرکننده چک فوراً نسخه دوم این برگ را به آخرین نشانی صاحب حساب که در بانک موجود است، ارسال کند.

مجازات و قوانین صدور چک بلامحل

طبق ماده 7 قانو صدور چک، صدور چک با مجازات همراه است و مجازات آن شامل موارد زیر است:

• مبلغ چک کمتر از 10 میلیون ریال: تا 6 ماه حبس
• مبلغ چک از 10 میلیون ریال تا 50 میلیون ریال: 6 ماه تا 1 سال حبس
• مبلغ چک بیشتر از 50 میلیون ریال: 1 تا 2 سال حبس و 2 سال ممنوعیت از داتن دسته چک

در صورتیکه چک های بلامحل در تعداد باشد براساس مجموع مبالغ چک های برگشتی محکومیت صورت می گیرد.

تبصره: این مجازات شامل مواردی است که ثابت شود چک‌های بلا محل بابت معاملات نامشروع و یا بهره و ربوبی صادر شده نمی‌شود. در غیر این صورت بر میزان مجازات افزوده خواهد شد.

مواردی که باعث می شوند چک نقد نشود

لازم به ذکر است که این موارد تنها نشانه ها هستند و دقیق و کامل نیستند و بر همه اشخاص و افراد نیز دلالت ندارند؛ اما می‌توان گفت در صورت برخورد با این نشانه‌ها، ممکن است چک نقد نشود، بنابراین باید با احتیاط بیشتری چک را دریافت کرد.

1. چکی که تاریخ آن در روز پنج شنبه یا روز قبل از تعطیلات قرار گرفته باشد.
2. چکی که در آن تاریخ، مبلغ یا امضای صادرکننده مخدوش باشد.
3. چکی که صادر کننده بصورت آماده از کشو میز یا از گاوصندوق خود خارج می‌کند و به شما تحویل می‌دهد نیز باید با دقت بیشتری بررسی شود. بهتر است صادر کننده چک را پیش روی شما تنظیم و امضاء کند.
4. چکی که طرف مقابل شما بعنوان چک همسر خود، تحویل شما می‌دهد.
5. چکی که مبلغ آن در بخش حروف و عدد با هم مغایرت داشته باشد.
6. چکی که نقد شدن آن از سوی صادر کننده مشروط شده باشد.
7. چک شرکت‌ها و سازمان‌ها و موسسات که با یک امضاء به شما تحویل می‌شود.
8. چک شرکت‌ها و سازمان‌ها و موسسات که بدون مهر آن شرکت یا سازمان یا موسسه به شما تحویل می‌شود.
9. چک اشخاصی که از بانک‌های فاقد نظام اعتبار سنجی و پایش اعتبار مشتری دسته چک می‌گیرند. (شناختن این بانک‌ها کار پیچیده‌ای نیست. بانکی که با دریافت کمترین اطلاعات و مدارک و در سریع‌ترین زمان به شما دسته چک می‌دهد به اشخاصی که قرار نیست چک‌هایشان نقد شود نیز دسته چک اعطاء می‌کند، از این رو اعتبار آن مشخص نیست و جای شبهه دارد)
10. چک اشخاصی که آگهی و اعلامیه حراج بر درب مغازه و محل کسب خود زده‌اند.
11. چک شرکت‌ها و موسسات و سازمان‌هایی که در حال اخراج کارمند و تعدیل نیرو هستند.
12. چک اشخاصی که دارای پرونده‌های کلان و مشهور در مراجع قضایی هستند.
13. چک اشخاصی که می‌دانید بیکار هستند و احتمال می‌دهید درآمد مطمئنی ندارند.
14. چک اشخاصی که می‌دانید به نظام بانکی بدهی سنگین یا بدهی معوقه دارند.
15. چک اشخاصی که می‌دانید ممنوع الخروج هستند.
16. چک کسبه‌ای که فاقد پروانه کسب از اتحادیه صنفی مربوطه هستند.
17. چکی که برای تضمین معامله یا ضمانت افراد صادر می‌شود.

چک یا سفته، کدامیک برای معامه و ضمانت بهتر است؟

قطعاً و بدون شک امتیازات چک نسبت به سفته ( بنابراین اول گرفتن چک در الویت است ،اگر نشد سفته )بیشتر است چرا به دلایل زیر :

•  چک جزء اسناد لازم الاجرای ثبتی بوده ( علاوه برداشتن جنبه کیفری و حقوقی ) می توان نسبت به وصول وجه چک از طریق اجرای ثبت ، اقدام نمود (بموجب ماده 2 قانون صدور چک مصوب 11 آبان 1372 )یعنی بدون طرح دعوی در دادگستری و رعایت تشریفات طولانی دادرسی، می توان نسبت به وصول چک ( توقیف اموال صادر کننده چک و مزایده آن ) اقدام نمود.
• ولی مطالبه سفته ،صرفاً جنبه حقوقی داشته بعبارتی مطالبه سفته می بایست با تقدیم دادخواست در محاکم حقوقی بعمل می آید و قابلیت وصول از طریق اجرای ثبت را نداشته و فاقد جنبه ای کیفری می باشد .
• قانونگذار برای وصول سفته هم ، ضمانت اجراء در نظر گرفته بدین مفهوم که پس از صدور دادنامه از ناحیه دادگاه حقوقی و قطعیت آن و صدور اجراییه ، می تواند نسبت به توقیف اموال و جلب و بازداشت، صادر کننده سفته اقدام نمود.
• البته در ابتدای تشکیل پرونده در دادگاه حقوقی نیز ، می توانید تقاضای توقیف اموال صادر کننده سفته را نمود .
• برگشت چک ، فوری و با پرداخت هزینه ی اندکی به عمل می آید ولی واخواست سفته (اصطلاحاً برگشت آن )طولانی وزمان برمی باشد ( معمولاحدود 2ماه ) واینکه هزینه ای واخواست سفته (اصطلاحا برگشت آن ) معادل 25/2 درصد خواهد داشت.
• بعلاوه آنکه می بایست 5/3 درصد هزینه دادرسی برای مطالبه وجه سفته از طریق دادگاه حقوقی ، به صندوق دادگستری واریز نمود (یعنی هر ده میلیون تومان 350 هزار تومان ) به عبارتی برای مطالبه سفته می بایست، دو برابر چک هزینه برای وصول آن پرداخت نمایید .
• برای مطالبه وجه چک الزاما می بایست چک را در بانک برگشت بزنید تا دادگاه وارد رسیدگی به دعوی شما شود و لکن برای مطالبه سفته الزامی به واخواست (برگشت) آن نیست. 
• فقط اثر عدم واخواست این است که دادگاه ، حکم به محکومیت تضامنی صادر کننده سفته با ضامن ویا ظهرنویس را نمی دهد .
• وصول چک از سه طریق 1.حقوقی(دادخواست ) 2. کیفری(شکوائیه ) 3. اجرای ثبت امکان پذیر است . ولکن برای مطالبه سفته ، صرفاً می توانید از طریق دادگاه حقوقی ( با تقدیم دادخواست) اقدام نمایید .
• برای اخذ دسته چک از بانک ، باید هزینه ی ناچیزی به بانک ، پرداخت شود ولی میزان هزینه ی خرید سفته ، بر مبنای مبلغ چاپی آن و مالیات مأخوذه از آن ، زیاد می باشد 
• صادر کننده ی چک ، می تواند مبلغ چک را تا سقف بی نهایت (بدون پرداخت هزینه ) بنویسید ولی ارزش سفته محدود به مبلغ چاپی مندرج در روی آن است.
• صدور چک بلامحل در صورتی که حائز شرایط خاصی باشد . جرم بوده و قانونگذار برای آن مجازات در نظر گرفته (مزیت چک ) ولکن عدم پرداخت وجه سفته ، به هیچ وجه جرم نیست و مجازات به همراه ندارد و موجب سوء سابقه کیفری برای صادر کننده آن نمی گردد .
• چک توسط کلیه بانک های مستقر در سطح کشور چاپ می شود و در اختیار مشتری قرار می گیرد و لکن سفته صرفا توسط بانک ملی چاپ می گردد.