در قانون جمهوری اسلامی ایران، جرم نشر اکاذیب به معنای انتشار و اشاعه اخبار دروغ و وقایع خلاف واقع به قصد اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی است. به عبارت دیگر، وقتی شخص یا موسسه‌ای اخبار غیرصحیح را با هدف تحقیر، تخریب یا ایجاد تردید در ذهن مخاطبان یا ایجاد ناراحتی و اضرار به افراد دیگر منتشر می‌کند، به عنوان جرم نشر اکاذیب مورد نظر قرار می‌گیرد.
در این مفهوم، عنصر قصد بسیار مهم است؛ به این معنا که فرد باید عمداً اخبار غلط را منتشر کرده باشد و هدف اصلی او باید تخریب، تشویش اذهان عمومی یا ایجاد ضرر در افراد دیگر باشد. اگر اخبار نادرست بدون قصد تشویش اذهان یا تحقیر دیگران منتشر شود، ممکن است این اقدام به عنوان جرم نشر اکاذیب در نظر گرفته نشود.
مجازات نشر اکاذیب
ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی جمهوری اسلامی ایران در مورد مجازات نشر اکاذیب به شرح زیر است:
- ماده ۶۹۸ – تبلیغات افترا و اخبار کذب
- اگر کسی به شیوه ای علنی اخبار یا افتراهایی را که موجب تشویش اذهان عمومی یا تخریب نظم عمومی می‌شود یا می‌تواند به ایجاد هر نوع مضرتی منجر گردد، منتشر کند و یا انتشار دهد یا در هر وسیله‌ای برای عموم اعلام کند یا در منزله‌ای علناً به نمایش بگذارد، اگر اشتباه در تشخیص اخبار یا افتراها وجود نداشته باشد و یا اگر نشر آنها برای متضرر نشان یابد و کاربردی برای شرایط کاری و سودهای اقتصادی یا سیاسی داشته باشد یا مرتکب به نفع خود یا دیگران انجام دهد، به حبس از سه ماه تا یک سال یا جزای نقدی از ۷۵۰،۰۰۰ ریال تا ۳،۰۰۰،۰۰۰ ریال یا هر دو مجازات محکوم می‌شود.
- این ماده تعیین می‌کند که اگر کسی اخبار یا افتراهایی که می‌توانند تشویش اذهان عمومی ایجاد کنند یا به نظم عمومی آسیب برسانند، منتشر کند یا اعلام کند و اگر اشتباه در تشخیص اخبار و افتراها وجود نداشته باشد یا نشر آنها به نفع متضرران نشان یابد، ممکن است به حبس یا جزای نقدی محکوم شود. مجازات متناسب با جرم، بازه‌های زمانی مشخص و مبالغ مالی مشخص دارد که در متن ماده آمده است.
مصادیق جرم نشر اکاذیب
در اینجا چند مصداق از نشر اکاذیب در قانون جمهوری اسلامی ایران آورده شده است:
- انتشار اخبار کذب یا تغییریافته: این مصداق شامل انتشار اخبار که تماماً دروغ باشند یا اخبار واقعی را تغییر داده و تحریف کنند. مثلاً انتشار اخبار دروغ درباره وقوع یک حادثه خلاف واقع یا تغییر موضوع مهم به شکلی تحریف شده.
- ترویج شایعات و افتراها: این مصداق شامل ترویج شایعات یا افتراهایی در مورد اشخاص، موسسات یا گروه‌های خاص است که ممکن است به تخریب عملکرد یا اعتبار آنها منجر شود. مثلاً شایعه‌پراکنی در مورد فردی که ادعا می‌شود به جرم خاصی متهم است.
- استفاده از عناوین جعلی یا تحریف شده: در اینجا، مطالبی با عناوین جعلی یا تحریف شده منتشر می‌شوند تا مخاطبان را به خواندن یا مشاهده محتوا وادار کنند. این امر ممکن است تحریک‌آمیز باشد و به تشویش اذهان عمومی منجر شود.
- ترویج اخبار ترسناک و تروریستی: انتشار اخبار ترسناک یا تروریستی که به طور مساعد مخاطبان را وادار به واکنش نفرت‌انگیز یا عملی خشونت‌آمیز می‌کند، نیز مصداق نشر اکاذیب محسوب می‌شود.
- سوءاستفاده از رسانه‌های اجتماعی: استفاده از وسایل ارتباطی مثل شبکه‌های اجتماعی برای انتشار اخبار کذب و ترویج افتراها نیز یک مصداق نشر اکاذیب است.
مدارک مورد نیاز برای اثبات جرم
در قانون جمهوری اسلامی ایران، برای اثبات جرم نشر اکاذیب، مدارک و شواهد متعددی ممکن است مورد نیاز باشند. این مدارک ممکن است به تشخیص دادگاه و مراجع قضائی وابسته به موقوف به پرونده و شرایط هر مورد خاص متفاوت باشند. اما در کل، مدارک زیر می‌توانند به عنوان شواهد و موارد قابل استناد در اثبات جرم نشر اکاذیب در نظر گرفته شوند:
- مطالب منتشر شده: مطالب یا اخبار نادرستی که متهم منتشر کرده است، به عنوان شواهد اصلی در اثبات جرم مورد استفاده قرار می‌گیرند.
- آرشیوها و ضبط‌ها: اگر اخبار یا مطالب منتشر شده توسط متهم در رسانه‌ها، شبکه‌های اجتماعی، وب‌سایت‌ها و غیره، در آرشیوها ثبت شده باشند یا به طور صوتی یا تصویری ضبط شده باشند، می‌توانند به عنوان شواهد مثبت در دادگاه مورد استفاده قرار بگیرند.
- شهادت شاهدان: شاهدانی که به عنوان شاهدان چشمی یا گوشی در مورد انتشار مطالب نادرست توسط متهم اعلام کرده‌اند، می‌توانند به عنوان شواهد تاییدی در نظر گرفته شوند.
- مدارک دیجیتال و اثرانگشت دیجیتال: در مورد اخبار منتشر شده در فضای مجازی، مدارک دیجیتالی مانند اسکرین‌شات‌ها، لینک‌ها، اطلاعات زمانی و تاریخی انتشار، و همچنین اثرانگشت دیجیتال ممکن است در اثبات جرم نشر اکاذیب مورد استفاده قرار گیرند.
- گزارش‌های تحقیقاتی و تحلیل‌ها: اگر مطالب منتشر شده توسط متهم تحت تحقیقات رسانه‌ها، سازمان‌های مستقل یا مراجع قانونی قرار گرفته باشد و تحقیقات و تحلیل‌هایی انجام شده باشد که اثبات کند این مطالب نادرست هستند، این تحقیقات و گزارش‌ها می‌توانند به عنوان مدارک تاییدی در دادگاه مورد استفاده قرار بگیرند.
مراحل رسیدگی به پرونده
مراحل رسیدگی به پرونده‌های جرم نشر اکاذیب در قانون جمهوری اسلامی ایران ممکن است بسته به شرایط و جزئیات هر پرونده متفاوت باشد. اما در کل، معمولاً مراحل زیر در رسیدگی به پرونده‌های جرم نشر اکاذیب دنبال می‌شوند:
- گزارش و شکایت: معمولاً پرونده‌های جرم نشر اکاذیب با تقدیم شکایت توسط افراد متضرر، مقام‌های دولتی یا مراجع قضائی آغاز می‌شوند. شاکی باید مدارک و شواهد مرتبط با نشر اخبار نادرست را ارائه کند.
- آغاز تحقیقات: پس از تقدیم شکایت، مراجع قضائی ممکن است تحقیقات رسمی را آغاز کنند. این تحقیقات می‌تواند شامل جمع‌آوری مدارک، استدلال‌ها، شنیدن شاهدان و متهم، بررسی رسانه‌ها و سایر اقدامات مرتبط با پرونده باشد.
- صدور حکم بازداشت: در صورتی که تا زمان پایان تحقیقات احتمال ادامه فعالیت‌های متهم و تشدید جرم وجود داشته باشد، مراجع قضائی ممکن است حکم بازداشت برای متهم صادر کنند.
- اثبات جرم: در این مرحله، دادگاه با استفاده از شواهد، مدارک و شهادت شاهدان سعی در اثبات جرم نشر اکاذیب انجام می‌دهد. متهم نیز حق دارد دفاع کند و ادله‌ای برای تبرئه یا کاهش مجازات ارائه دهد.
- نظر کارشناسان و تحلیل مدارک: در بعضی موارد، دادگاه ممکن است از کارشناسان و تحلیلگران حقوقی یا رسانه‌ای درخواست نظر بگیرد تا مدارک و ادله‌ای که در پرونده وجود دارد را تحلیل کنند.
- صدور حکم دادگاه: پس از بررسی مدارک، شواهد و دفاع‌ها، دادگاه تصمیم‌گیری می‌کند و حکمی را صادر می‌کند. این حکم ممکن است شامل مجازات‌های مختلفی مثل حبس، جزای نقدی یا تعزیرات دیگر باشد.
- اعتراض به حکم: در صورتی که متهم یا وکیل او از حکم دادگاه اعتراض کنند، می‌توانند در مرحله تجدیدنظر به دیوان عدالت اداری یا مراجع عالیه قضائی مراجعه کنند.
- اجرای حکم: در صورتی که حکم دادگاه قطعی شود، مراحل اجرای حکم آغاز می‌شود و مجازات‌های تعیین شده در حکم به اجرا درمی‌آید.
نمونه شکواییه نشر اکاذیب
شکایت‌نامه‌ها باید با توجه به جزئیات پرونده و شرایط خاص آن تهیه شوند. در زیر یک نمونه ساده از شکایت‌نامه برای پرونده نشر اکاذیب در قانون جمهوری اسلامی ایران آورده شده است. لطفاً توجه داشته باشید که این تنها یک نمونه است و ممکن است نیاز به تغییرات و تطبیق با شرایط واقعی داشته باشد.
نام و نام خانوادگی شاکی:
شماره تماس:
آدرس:
کد ملی:
تاریخ: [تاریخ ارسال شکایت]
مقام قضائی محترم
دادگاه [نام دادگاه]
[آدرس دادگاه]
موضوع: تقدیم شکایت در خصوص نشر اخبار کذب
با سلام و احترام،
ما، [نام و نام خانوادگی شاکی]، به شما اینجانب شکایت می‌کنیم در خصوص نشر اخبار کذب توسط [نام متهم یا موسسه] و منتشر شده در [منبع انتشار اخبار] در تاریخ [تاریخ انتشار]، که مفاد آن نادرست و مضر بوده و تشویش اذهان عمومی و تخریب نظم عمومی را هدف داشته است.
جزئیات اخبار نادرست و تقلبی به شرح زیر می‌باشد:
[شرح مختصر از محتوای اخبار نادرست]
مطابق ماده ۶۹۸ قانون مجازات اسلامی، نشر اخبار کذب با هدف تشویش اذهان عمومی و تخریب نظم عمومی یک جرم است که به شدت به امنیت و آرامش اجتماع آسیب می‌زند.
با توجه به موارد فوق و به منظور حفظ امنیت و نظم عمومی جامعه، از مقام قضائی محترم تقاضا دارم که به دادخواست ما رسیدگی نموده و متخلفین مطابق با قوانین و مقررات مربوطه مجازات لازم را تعیین فرمایند.
ضمناً از حقوق دفاع و حقوق مرتبط با این پرونده آگاهی دارم و آمادگی دارم تا در تحقیقات جاری همکاری لازم را انجام دهم.
با تشکر از دقت و توجه شما.
با احترام،
[امضا]
[نام و نام خانوادگی شاکی]