تفاوت تصرف عدوانی با خلع ید بسیار گسترده و پیچیده است. زیرا این تفاوت ها در موارد ریز و غیر قابل لمسی هستند که امکان تشخیص آن ها تنها از عهده اشخاص متخصص و با تجربه ساخته است. بنابراین با توجه به اهمیت این موضوع و بر اساس نیاز و در حد توان به بیان این تفاوت ها و دلایل ایجاد آن ها می پردازیم.
مهم ترین تفاوت تصرف عدوانی با دعوای خلع ید
به طور حتم برای بیان تفاوت تصرف عدوانی با خلع ید نیاز به یک بررسی کامل و جامع است. زیرا بسیاری افراد از روی ناآگاهی این دو مورد حقوقی را با هم اشتباه می گیرند و چه بسا در مواجه با آن ها دچار اشتباهات فاحشی می شوند. شاید بتوان مهم ترین تفاوت این دو موضوع را در دعوای مربوط به آن ها دانست. به این معنی که در دعوی خلع ید شخص خواهان خواستار خلع ید خوانده با ابزار مالکیت است. اما در دعوای تصرف عدوانی خواهان خواستار اخراج خوانده از ملک خود است.
لازم به توضیح است که این خواسته با توجه به عدم رضایت خویش نسبت به تصرف فعلی و سابق مطرح می شود. همچنین در دعوای تصرف عدوانی نیازی به اثبات مالکیت از سوی خواهان نیست. بلکه تنها عمل لازم اثبات طبق تصرف در ملک است. در دعوای خلع ید در صورت صدور رأی دادگاه بر علیه خوانده خواهان می تواند با ارائه شواهد و مدارک محکمه پسند مالکیت خود را نسبت به ملک مورد نظر که همواره از سوی خوانده تکذیب می شود به اثبات برساند.
تصرف عدوانی با خلع ید به چه معنا است؟
برای بیان اختلاف و تفاوت تصرف عدوانی با خلع ید باید تعریف کاملی از این دو موضوع را بیان کرد. خلع ید یک دعوای حقوقی است که در رابطه با اموال غیرمنقول مانند زمین و خانه مطرح می شود. زمانی که فردی به شکل غیرقانونی ملک دیگری را تصرف کند و مالک خواستار اخراج متصرف از ملک خود را داشته باشد باید از طریق تنظیم دادخواست خلع ید اقدام کند. تصرف عدوانی نیز بر اساس ماده ۱۵۸ قانون آیین دادرسی به تصرف ملک بدون رضایت مالک دلالت دارد. به عبارتی ساده تر تصرف عدوانی به معنای ادعای مالک یا شخص متصرف سابق مبنی بر تصرف مال غیر منقول توسط دیگری است.
تفاوت تصرف عدوانی با خلع ید و حق افراد در دعوای مربوط به آن ها: از دیگر تفاوت تصرف عدوانی با خلع ید در حق افرادی است که می توانند نسبت به دعوای مرتبط با این دو موضوع اقدام کنند. به طور کلی در تصرف عدوانی نیازی به مالک بودن فرد شاکی یا خواهان نیست. بلکه این فرد می تواند نماینده، مباشر. مستأجر، خادم. رعیت و حتی کارگر مالک ملک باشد. به این ترتیب در تصرف عدوانی قانون حق طرح دعوا را برای این افراد در نظر گرفته است. در صورتی که در دعوی خلع ید تنها مالک یا افراد ذی نفع، وکیل و نماینده قانونی مجاز به تنظیم دادخواست مربوطه هستند.
چگونگی اعتبار امر قضاوت شده در این دو دعوا
پیش از پرداختن به مسئله تفاوت رفع تصرف عدوانی و خلع ید و چگونگی قضاوت این دو موضوع لازم است بدانید که این دو مسئله را می توان به صورت مجزا با هم‌زمان در دادگاه مورد قضاوت و بررسی قرار داد. در مورد اعتبار قضاوت این دو باید گفت که حکم قاضی راجع به تصرف عدوانی تا زمانی کارساز و معتبر است که قاضی ماهوی حکم نداده باشد.
به این معنی که حکمی که درباره رفع تصرف عدوانی صادر می شود فاقد اعتبار امور مختوم یا قضاوت است. از این رو شخص خواهان یا خوانده قادر است دادخواستی مبنی بر خلع ید تنظیم کرده و آن را به دادگاه ارجاع دهد. به عبارتی حکم قاضی ماهوی دارای اعتبار امر مختوم یا قضاوت شده است. همچنین شخص خواهان یا خوانده نمی تواند راجع به موضوع پیشین که درباره آن حکم صادر شده است دعوی تصرف عدوانی را تنظیم کرد.
تفاوت تصرف عدوانی با خلع ید و شرایط لازم برای طرح دعوا برای آن ها
شرایط لازم برای طرح دعوا از دیگر تفاوت تصرف عدوانی با خلع ید است. بر اساس قانون رسیدگی به موضوعات مالی شرط اصلی برای طرح دعوی خلع ید برخورداری از مالکیت تام و بلامانع است. بنابراین لازم است سندی در دست داشت تا مالکیت فرد را به صورت صد درصدی ثابت کرد. این سند می تواند حکم قطعی اثبات مالکیت یا دفترچه مالکیت سیم سرب باشد. حال اگر شخص واقعاً مالک ملک باشد اما مدرکی دال بر اثبات آن در دسترس نداشته باشد لازم است ابتدا به دادگاه مراجعه کند. سپس اقدام به طرح دعوای اثبات مالکیت کند و با اخذ حکم قطعی اثبات مالکیت در رابطه با دعوای خلع ید در دادگاه اقدام کند. به طور کلی دعوای خلع ید با دعوای تصرف عدوانی دو مقوله متفاوت هستند. زیرا دعوای خلع ید بر اساس غصب بوده و منشأ آن همین موضوع است. به عبارت ساده تر هیچ گونه قرار داد رسمی میان مالک و شخص متصرف وجود ندارد.
در بیان تفاوت تصرف عدوانی با خلع ید باید بیان کرد که در دعوای تصرف عدوانی می توان دادخواست را به شکل کیفری یا حقوقی مطرح کرد. در این حالت باز هم باید به ذکر تفاوت های دیگری بپردازیم. زیرا در دعوای تصرف عدوانی حقوقی تنها موضوع مهم اثبات سابقه تصرف است. بنابراین شخص نیازی به اثبات مالکیت ندارد. این در حالی است که اثبات حق تصرف خوانده، طبق خواهان و عدوانی بودن تصرف لازم و ضروری است. در دادخواست تصرف عدوانی کیفری باز هم اختلافات نظری متعددی وجود دارند. به این معنی که برخی افراد تنها طبق تصرف را ضروری می دانند. در حالی که برخی دیگر مالکیت را شرط اولیه برای طرح دعوا می دانند.
سخن پایانی
با توجه به تفاوت تصرف عدوانی با خلع ید دادگاه و مرجع رسیدگی به این دو موضوع با هم متفاوت هستند. زیرا برای رسیدگی به دعوای خلع ید باید به دادگاه عمومی مراجعه کرد. در واقع رسیدگی به این دعوا در زمره اختیارات و وظایف دادگاه عمومی است. در مقابل برای رسیدگی به دعوای تصرف عدوانی افراد مختار به انتخاب مرجع قضایی هستند. البته این اختیار تنها برای شخص مدعی در نظر گرفته شده است. همچنین مدعی دادخواست تصرف عدوانی با هیچ گونه محدودیتی درباره مهلت و مدت شکایت روبه رو نیست.