اعاده حیثیت به معنی برگرداندن آبرو و اعتباری که به دلیل جرم یا ناچاری از شخصی گرفته شده است، به او بازگردانده می‌شود. در واقع، این عمل به منظور پاسخگویی به نیازهای قربانیان جرم و رفع آسیب‌هایی که به آنها وارد شده است، انجام می‌شود. اعاده حیثیت می‌تواند به شکل پرداخت جبران خسارت، انجام خدمات اجتماعی، اعطای اعتبار و یا حتی ارائه مجازات به مرتکب جرم انجام شود. عمل اعاده حیثیت به عنوان یکی از مباحث حقوقی، هدفش ایجاد تعادل و تعامل مناسب بین حقوق و منافع مرتکب و قربانی جرم است.
اعاده حیثیت کیفری
اعاده حیثیت یک مسئله کیفری است و انجام آن نیازمند دانش و تخصص حقوقی است. وکیل اعاده حیثیت باید با قوانین و مقررات کیفری آشنا باشد و توانایی مدافعت برای حقوق و منافع موکل خود را داشته باشد. همچنین، وکیل باید با روش‌های محاسبه خسارت و جبران آن آشنا باشد و بتواند بهترین راهکارهای قانونی را برای مشتری خود ارائه دهد. برای این کار، وکیل باید تجربه کافی در زمینه کیفری و اعاده حیثیت داشته باشد و با موارد مشابهی که پیشینه وی در این زمینه دارد، آشنا باشد. به علاوه، وکیل باید توانایی ارتباط مؤثر با مقامات قضایی و قانونی داشته باشد تا بتواند بهترین نتیجه را برای مشتری خود بدست آورد.
راه های جبران اعاده حیثیت
در مورد راه‌های جبران اعاده حیثیت و جبران آسیب معنوی، ضابطه دو راهکار را عرضه کرده است؛ اولی عذرخواهی و دیگری منتشر کردن اطلاعات در رسانه‌ها و یا روزنامه‌ها.
1- عذرخواهی:
این راهکار معمولاً در مواردی که آسیب معنوی به فردی وارد شده است، مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این راهکار، مرتکب جرم باید به شخص قربانی عذرخواهی کند و پذیرش خطا و تلاش برای جبران آسیب وارده را اعلام کند.
2-منتشر کردن اطلاعات در رسانه‌ها و یا روزنامه‌ها:
این راهکار بیشتر در مواردی که اعاده حیثیت و بازگشت آبرو به علت فعالیت‌های خلاف قانونی صورت گرفته است، استفاده می‌شود. در این راهکار، مرتکب جرم باید اطلاعاتی را درباره جرم خود به رسانه‌ها و یا روزنامه‌ها ارائه کرده و این اطلاعات باید به نحوی باشد که قربانیان جرم و دیگران از اینکه مرتکب جرم به عقوبت محکوم شده است، مطلع شوند.
در هر دو راهکار فوق، هدف نهایی این است که با بازگشت آبرو و اعتبار مرتکب جرم، تلاش برای جبران آسیب وارده به قربانیان انجام شود. این راهکارها معمولاً به صورت تکمیلی به دیگر راهکارها مانند پرداخت جبران خسارت و ارائه خدمات اجتماعی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند.
افترا چیست
در لغت، افترا به معنی نسبت بد دادن و دروغ گفتن نسبت به یک شخص است. اما در اصطلاح حقوقی، افترا به معنی ارائه ادعای دروغین و مجرمانه به فرد یا افراد معین است. به عبارت دیگر، افترا یک کار مجرمانه است که شامل ارائه ادعایی دروغین به دیگران است که منجر به آسیب وارد شده به آن فرد می‌شود. در ضابطه، افترا به عنوان یکی از جرایم مطرح شده است و به شرط آن که درستی عمل مجرمانه اجرا شده در نزد ماخذها قضایی ثابت نشود، می‌توان این جرم را به مجرم نسبت داد. به عنوان مثال، اگر شخصی ادعا کند که فردی دیگری به یک جرم خاص مرتکب شده است، در صورتی که این ادعا دروغ باشد و درستی آن قضایی ثابت نشود، به شخصی که ادعای دروغین را مطرح کرده است، به عنوان مجرم افترا نسبت داده می‌شود.
اعاده حیثیت عرفی و مدرن
اعاده حیثیت عرفی یکی از روش‌هایی است که در برخی از جوامع برای بازگرداندن آبرو و حیثیت فردی استفاده می‌شود. در این روش، فردی که به هر دلیلی آبرو و حیثیت خود را از دست داده است، با اعتراف و پذیرش خطا، به شخص قربانی و جامعه عمومی عذرخواهی می‌کند تا از نظر جامعه دوباره به عنوان شخصی با حیثیت و شایستگی به شمار رود.
اما، در برخی موارد، اعاده حیثیت عرفی ممکن است باعث دچار شدن فرد بی گناهی به مشکل شود، به عنوان مثال در مواردی که فردی به طور غیر عادلانه و به دلیل افترا، بهترین امتیازات خود را از دست داده است و با اعتراف خود به این افترا، این فرد بی گناه به شکل ناعادلانه‌ای به مشکل می‌افتد و اعاده حیثیت عرفی نمی‌تواند به او کمک کند.
به همین دلیل، در برخی جوامع، برای جلوگیری از دچار شدن فرد بی گناه به مشکلات، اعاده حیثیت عرفی تنها با موافقت و تأیید شخص قربانی و نیز پس از بررسی دقیق موارد و شرایط، انجام می‌شود. این روش به نام “اعاده حیثیت مدرن” نیز شناخته شده است.
روش های اعاده حیثیت
هتک حیثیت اشخاص به هر شکلی، از جمله اظهارنظرهای نادرست و غلط، افترا، توهین و تحقیر و… ممنوع است و در بسیاری از کشورها، این اقدام به عنوان جرم محسوب می‌شود. هتک حیثیت باعث تضرر و آسیب رساندن به شخصیت و شأن فرد می‌شود و ممکن است منجر به از دست دادن شغل، ایجاد اختلالات روانی و اجتماعی و همچنین از دست دادن رابطه با دیگران شود.
از جمله روش‌هایی که برای اعاده حیثیت و جلوگیری از هتک حیثیت اشخاص مورد استفاده قرار می‌گیرد، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1- آگاهی و آموزش:
آگاهی و آموزش درباره اهمیت حیثیت و آسیب‌پذیری اشخاص در برابر هتک حیثیت، می‌تواند به عنوان یک راهکار پیشگیرانه و موثر در جلوگیری از هتک حیثیت مورد استفاده قرار گیرد.
2- قانونگذاری:
در بسیاری از کشورها، هتک حیثیت به عنوان یک جرم محسوب می‌شود و مجازاتی برای آن تعیین شده است. قانونگذاری و اجرای قانون‌ها می‌تواند به عنوان یک راهکار حقوقی در جلوگیری از هتک حیثیت اشخاص موثر باشد.
3- اعاده حیثیت:
در صورتی که شخصی به دلیل هتک حیثیت، آبرو و حیثیت خود را از دست داده است، اعاده حیثیت می‌تواند به عنوان یک راهکار برای بازگرداندن حیثیت و شایستگی فردی به کار گرفته شود.
در ضابطه نیز، هتک حیثیت به عنوان یکی از جرایم محسوب شده است و مجازاتی برای آن تعیین شده است. به عنوان مثال، در برخی کشورها، افرادی که به هر شکلی به هتک حیثیت دیگران می‌پردازند، ممکن است با جریمه، حبس و یا هر دو مجازات محکوم شوند.
دفاع از اعاده حیثیت
دفاع از اعاده حیثیت، به معنای دفاع از شخصی است که به دلیل هتک حیثیت، آبرو و حیثیت خود را از دست داده است و با اعتراف و پذیرش خطا، به شخص قربانی و جامعه عمومی عذرخواهی کرده است تا از نظر جامعه دوباره به عنوان شخصی با حیثیت و شایستگی به شمار رود. در این راستا، دفاع از اعاده حیثیت به دو صورت متفاوت صورت می‌گیرد:
1- رضایت شاکی:
در برخی موارد، شخصی که مورد هتک حیثیت قرار گرفته، تمایل دارد که با اعتراف و پذیرش خطا، به شخص قربانی و جامعه عمومی عذرخواهی کند تا از نظر جامعه دوباره به عنوان شخصی با حیثیت و شایستگی به شمار رود. در این صورت، دفاع از اعاده حیثیت به معنای دفاع از شخصی است که با رضایت شاکی، به عذرخواهی و اعاده حیثیت پرداخته است.
2- تفسیر منصفانه:
در برخی موارد، افرادی ممکن است به دلیل اظهارنظرهای نادرست و غلط، افترا، توهین و تحقیر و… به هتک حیثیت دیگران پرداخته باشند. در این موارد، دفاع از اعاده حیثیت به معنای تفسیر منصفانه از واقعیت‌ها و ارائه دلایل و شواهد قابل قبول، به منظور رد ادعاهای دروغین و هتک حیثیت، صورت می‌گیرد. در این صورت، دفاع از اعاده حیثیت به معنای دفاع از شخصی است که با تفسیر منصفانه از واقعیت‌ها، به صورت علمی و قابل اثبات به دفاع از خود می‌پردازد.